Samenvatting Bouwstenen voor beheer- en ontwikkelvisie Heilige Driehoek
Waarom deze bouwstenen?
De Omgevingsvisie, zoals vastgesteld in 2021, bevat een rudimentaire visie op het gebied van de Heilige Driehoek. Een nadere uitwerking daarvan moet plaats vinden in een beheer- en ontwikkelvisie. Deze zou oorspronkelijk worden ontwikkeld in aansluiting op de vaststelling van het omgevingsplan. De Stichting Heilige Driehoek heeft daarvoor in 2020 een gespreksagenda ingediend. Door verschillende oorzaken heeft de ontwikkeling van deze visie vertraging opgelopen. Daarom hebben we de Gespreksagenda uit 2020 geactualiseerd en toegesneden op de beheer- en ontwikkelvisie. Met name klimaatadaptatie, biodiversiteit en verschraling van de natuur maken dit noodzakelijk. Met deze door ons opgestelde bouwstenen wil de Stichting Heilige Driehoek proactief een bijdrage leveren aan de totstandkoming daarvan. Wij gaan graag in gesprek met gemeente, bewoners en andere belanghebbenden en geïnteresseerden om voor het gebied een duurzame toekomst te garanderen waarin de bijzondere waarden van het gebied beschermd worden. Beschermen betekent niet dat er niets mag gebeuren in het gebied. Het betekent wel dat bij nieuwe ontwikkelingen rekening moet worden gehouden met die waarden en dat de gewenste ontwikkeling duidelijk kwaliteit moet toevoegen.
De Heilige Driehoek in het kort
De Heilige Driehoek is een Rijks Beschermd Stadsgezicht aan de oostkant van Oosterhout. Het gebied ligt op de overgang van de hoge zandgronden naar de lagere kleigronden en kent een lange geschiedenis als agrarisch gebied. De drie monumentale kloosters met hun besloten tuinen, de open weilanden en historische boerderijen en wegen maken het een uniek gebied. De hogere zandgronden wateren af op de lagere polders via kleine afwateringsgeulen: de rullekes. Sommige zijn nog steeds aanwezig in het gebied in gekanaliseerde vorm.
De gemeente Oosterhout is ontstaan uit drie vruchtbare akkercomplexen. Het gebied Leijsenakkers is een van de laatste restanten van dat historisch nederzettingsgebied. Vanaf de brons- en ijzertijd is er in het gebied gewoond. Van de acht middeleeuwse Oosterhoutse slotjes stonden er twee in de Leijsenakkers. In 1647 vestigden de zusters Norbertinessen zich in het slotje De Blauwe Camer en ontstond daar het klooster Sint-Catharinadal. In 1901 kochten de uit Frankrijk afkomstige zusters benedictinessen het landhuis Vredeoord en stichtten daar de Onze Lieve Vrouwe Abdij. In 1906 is aan de Hoogstraat door eveneens uit Frankrijk afkomstige benedictijnen De Sint-Paulusabdij gesticht. De drie kloosters grensden
aan elkaar en al snel werd het gebied ‘de Heilige Driehoek’ genoemd. Het landelijk karakter van het gebied bleef behouden, tot het gebied aan het eind van de 20e eeuw onder grote druk kwam te staan. De kloosterordes kampten met krimpende ledentallen en hadden moeite de agrarische bedrijvigheid voort te zetten. In diezelfde tijd nam ook het aantal agrarische bedrijven in het gebied af en nam de aandacht van projectontwikkelaars voor het gebied toe. Het gebied kwam in beeld voor woningbouw en allerlei andere functies, zoals een golfbaan, leisurecentrum of tuincentrum.
In 2000 is de stichting De Heilige Driehoek opgericht, met als doel het waardevolle gebied voor de toekomst te behouden. In 2006 is het gebied aangewezen als beschermd stadsgezicht. De gemeente Oosterhout heeft deze bescherming (zoals wettelijk voorgeschreven) in het bestemmingsplan Leijsenakkers in 2009 vastgelegd. Dit bestemmingsplan is herzien in 2020.
Bijzondere waarden in het gebied
De Heilige Driehoek is een uniek gebied met vele bijzondere waarden. De belangrijkste zijn:
• het historisch wegen- en nederzettingspatroon met weilanden, akkers en watergangen;
• de ruimtelijke context van drie kloosters met ommuurde tuinen, kloosterboerderijen en
werkplaatsen;
• de middelhoge archeologische verwachtingswaarde;
• het grote aantal Rijks- en gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden;
• de grote architectonische waarde van de kloosters:
– Sint Catharinadal als oudste klooster, met verschillende uitbreidingen
– Sint-Paulusabdij als een van de hoogtepunten van benedictijner architect Dom Bellot en
gastenhuis van Dom Hans van der Laan (grondlegger Bossche School)
– Onze Lieve Vrouwe Abdij in neogotiek en uitbreiding in Bossche School
• het landschap dat natuur tot aan het centrum van Oosterhout brengt; het is een van de
grootste, zo niet de grootste groene long van Oosterhout, ook belangrijk bij het verminderen
van hittestress;
• het agrarisch cultuurlandschap met houtsingels, heggen, struwelen, oude knotbomen, sloten, rullekes en bolle akkers. Dit vormt een goed leefgebied voor veel planten- en diersoorten. De besloten kloostertuinen met hun bostuinen, boomgaarden, en lanen vullen dit met een eigen karakter aan;
• de aanwezigheid van bijzondere diersoorten als zeldzame vleermuizen, buizerd, torenvalk,
steenuil, de vinpootsalamander en het ijsvogeltje;
• de beleving van het gebied dat uitnodigt tot rust en bezinning.
Maatregelen voor bescherming en verbetering
De Stichting Heilige Driehoek wil het gebied niet op slot zetten. Een gebied moet zich kunnen ontwikkelen. Het is uiterst belangrijk dat de bijzondere waarden van het gebied behouden blijven en er alleen ontwikkelingen plaatsvinden die kwaliteit toevoegen. Met de volgende maatregelen is dat mogelijk:
• goede beschrijving en bescherming van het gebied in gemeentelijke plannen, zoals de omgevingsvisie, het beheer- en ontwikkelplan, de kerkenvisie, de Erfgoedverordening, de nota Ruimtelijke Kwaliteit, etc.
• een beeldkwaliteitsplan voor het gebied, gekoppeld aan het omgevingsplan, dat gericht is op maximaal behoud van Rijks- en gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden en ensembles;
• initiatieven krijgen voortaan een kwaliteitskader: daarin staat dat zij moeten bijdragen aan de historische, landschappelijke, natuurlijke en belevingsdoelen van de Heilige Driehoek;
• geen verdere verdichting van de bebouwing in het gebied;
• bescherming van oude kavelpatronen, zichtlijnen, groensingels, en boompartijen;
• goed onderhoud van monumentale bomen, houtwallen en boompartijen;
• behoud van de bestaande wegen en paden met klinkers en kinderkopjes, geen verbreding
van wegen en paden;
• het gebied auto- en verkeersluw houden;
• parkeren op eigen terrein, waar dat echt niet kan (bijvoorbeeld Hoogstraat en Zandheuvel)
moet een passende oplossing komen;
• herinrichting van de Hoogstraat als belangrijke entree van de Heilige Driehoek. In 2025 zal de Hoogstraat opnieuw worden ingericht, passend bij de sfeer van het gebied:- geen doorgaande route voor auto’s- versterking van het groene karakter – veilige route voor fietsers en wandelaars- goede en veilige ontsluiting van de wijk- het voormalig dierenweitje en het weitje langs de kloostermuur (OLV Abdij) krijgen een betere invulling met meer groen, dat bij moet dragen aan de biodiversiteit en met name ook bijen moet faciliteren, bijvoorbeeld met een bijenlint;
• de Zandheuvel is een belangrijke entree van het gebied. Hier vragen vooral de parkeerdruk
en het behoud van de lindes aandacht;
• bijzondere aandacht voor het groene gebied tussen de Veerseweg en het Pieter Koolenpad.
Dit zou m.n. gereserveerd of aangekocht kunnen worden als uitbreidingslocatie voor Gedenkpark Leijsenakkers;
• alle plannen voor en in het gebied voortaan natuurinclusief;
• het onderhoud van het groen kan milieuvriendelijker met meer maatwerk:- gefaseerd maaien- vlinder- en bijvriendelijk- geen chemische bestrijdingsmiddelen- vleermuizen beschermen door het gebied onverlicht te laten, en, waar dit niet kan, vleermuisvriendelijke verlichting te gebruiken;
• herstel van het watersysteem en verdroging tegengaan.- afkoppelen van kloosters en woningen in de omgeving;- rullekes meer zichtbaar maken;- geen extra sloten of greppels graven;
• klimaatadaptatie:- verordening op zonnepanelen en windmolens in en op monumentale gebouwen en complexen is noodzakelijk;- onderzoek doen naar de mogelijkheden van het gebruik van geothermie.
Voor de volledige tekst van de bouwstenen klik hier.